حج چیست ؟ و حاجی کیست ؟

نسیم معرفت

حج چیست ؟ و حاجی کیست ؟

حج، در مقایسه با برنامه های تربیتیِ دیگر; چون نماز و روزه، دو قید زمان و مکان به همراه دارد; به بیان دیگر، در هر روز و هر ماه و در هر مکان و سرزمینی نمی توان اعمال حج را به جای آورد و حاجی شد. در برنامه تربیتی و تهذیبی حج، پیوند تاریخ و جغرافیایِ هستی را شاهدیم. به همین دلیل، حج، همانند روزه، به جای یک ماه، باید در چند روز خاص و زمان های تعیین شده انجام پذیرد.

حج، متفاوت از نماز و روزه، فقط در مناطقی مشخص، در سرزمینی مقدس، در میعادگاه توحید، در حریم امن و آرامشگه تاریخ انجام می گیرد. حج، تطهیر وجود در اقیانوس هستی است، شرک ستیزی و وحدت جویی است، پالایش وجود و شست و شوی جان و روان در باران رحمت خداوندی است. حج، گسستن همه زنجیرهای وابستگی، رها شدن از انانیت ها و تشخیص ها و تمرین و تجربه زندگی توحیدی است.

نماز و روزه برای همه ایمان آورندگان خداجو و رهروان طریق حق، امری است لازم، اما انجام حج، بیش از همه بر افراد متمکّن واجب است. در نظام الهی، هر کس که امکان حضور در همایش عظیم حج را داشته باشد و بتواند از عهده انجام برنامه ها و هزینه های آن در نهایت سادگی برآید، مکلف به عزیمت به خانه امن و هجرت از خویشتن خویش به سوی خالق منّان است.

واقع امر اینست که همواره کسانی که از تموّل و تمکّن بیشتری در زندگی شخصی و اجتماعی برخوردارند، بیش از دیگران در معرض آسیب پذیری های رفتاری و کژ روی های اجتماعی قرار می گیرند. به کلامی دیگر، اگر تموّل و تمکّن با تزکیه و تهذیب همراه نباشد، می تواند زمینه ای برای تمرّد و طغیان شود.

انسان متمکّن بیش از دیگران تکلیف دارد. آن کس که از نعمت های الهی نصیب بیشتری دارد، از قدرت بدنی، ظرفیت فکری و امکانات اقتصادی فوق العاده ای برخوردار است، بدون تردید می بایست احساس مسؤولیت بیشتری کند و همواره با تهذیب نفس و صفای درون، در ایفای رسالت های فردی و اجتماعی توفیقات افزون تری کسب نماید(1).

از اینرو حج امری واجب بر انسان های متمکن است تا مبادا این تمکّن و برخورداری، در زندگی اجتماعی برای آنان مایه تشخّص و تفاخر، خودنمایی و برتری طلبی، تمرّد و طغیان گری باشد. و حج برنامه جامعی است برای زدودن همه آفات شخصیتی و ایمن شدن در برابر محرک های شیطانی. اگر به دیده تأمل بر سیر مناسک و اعمال حج و احکام آن، از آغاز تا پایان بنگریم،

به نیکی در می یابیم که حج، پالایش نفس از همه آسیب های روانی و کژ روی های اجتماعی و پردازش و پدید آوریِ شخصیتی است قابل اعتماد، مصون از هر فساد، متواضع و آرام، غالب و حاکم بر کشش های نفسانی و محرّک های اجتماعی، بی نیاز از آزمندی ها، فزون خواهی ها و به دور از نشانه های خودنمایی و برتری جویی و عبدی است صالح و آزاده، حلیم و امین در خانه و اجتماع، و حاجی چنین است.

از اینرو، کسی که به سفر عرشیِ حج می اندیشد، احساس می کند که به دنیای دیگری عزیمت می کند و می باید از وابستگی های دنیوی رها شود، از دغدغه های خاطر، نگرانی ها و اضطرابات حاصل از پیوندهای اجتماعی و تعامل و داد و ستدهای بین فردی آزاد گردد تا با دلی آرام و قلبی مطمئن راحلِ دیار توحید شود.

لذا نزد این و آن می رود و از خویشان و یاران، همسایگان و همشهریان و همکاران و همقطاران، حلالیت می طلبد و از رفتار ناخوشایندی که احتمالاً با برخی از آنان در شرایط و موقعیت خاصی داشته و از غیبتی که نموده است، عذرخواهی می کند و با اینکار، کدورت ها و غبارها را می شوید. اگر تموّل و تمکّن با تزکیه و تهذیب همراه نباشد، می تواند زمینه ای برای تمرّد و طغیان شود.

همچنین تلاش می کند قبل از سفر، همه دیون شرعی و قانونی خود را بپردازد و تصویر روشنی از وضع مالی و تسویه حساب ها و تعهّدات اخلاقی و اجتماعی خود ترسیم نماید و به خانواده و وصیّ خود ارائه کند; چرا که حج سفری نیست که بی توجه به وضعیت گذشته و حال و غافل از حلال ها و حرام ها، رضامندی ها و نارضایتی های این و آن بتواند عبادتی مقبول باشد و حاجی صفتی نیست که به آسانی زینت بخش شخصیت هر مسافر سرزمین وحی گردد.

حاجی شدن; یعنی متّصف شدن به همه فضیلت های اخلاقی و ارزش های انسانی و مصون بودن از همه رذیلت های اخلاقی و رها شدن از اسارت های نفسانی. برای اتصاف به صفت حاجی و دست یابی به چنین مقام والایی، باید زحمت ها کشید و رنج ها متحمّل شد. از خود به درآمد و با خدا یکی شد. ناخالصی های وجود را در آتش عشق سوزاند و مصفّا شد.

دل را از هر آنچه غیر حق است، خالی کرد و بذرهای محبت محبوب را در آن نشاند. جسم و جان را در دریای رحمت پروردگار، تغسیل و تطهیر کرد. لباس نشان را از تن به در آورد و با تن پوشی از سفیدی بی نشان شد. در برابر همه وسوسه ها و تمایلات درونی و کشش های نفسانی، عافیت جویی ها و راحت طلبی ها ایستادگی کرد و با ایمان استوار و توکّل راسخ، نیتی خالص و انگیزه ای مقدس، لحظه ای از تلاش(2) در عرصه های صدق و صفا و مروّت و ایثار غافل نماند(3).

خداوند در قرآن می‌فرماید: « بَلِ الاِْنسَانُ عَلَی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ ». همانا انسان بر کشش های نفسانی خودآگاه است(4). و همه روان شناسان و روان درمانگران نیز بیان می دارند که اساسی ترین آسیب های شخصی و مهمترین آفات اخلاقی و مستعدترین زمینه های کژ روی و انحرافات رفتاری انسان در همه زمان ها و مکان ها، ریشه در برخی ویژگی ها و عقده های روانی و عدم مهار بعضی از تمایلات نفسانی دارد.

و خداوند منّان، صورت گر شاکله آدمی و علیم بر همه قوانین حاکم بر نفسانیات و ویژگی ها و نیازهای فطریِ انسان، می خواهد که انسان متمکّن در فرایند (حاجی شدن) در یک ابتلا و امتحان عظیم، خانه دل را زیر و بم کند و بر همه کشش های درون و محرک های بیرون و آسیب های رشد و تعالی شخصیت چیره و حاکم شود.

از همین روست که در طریق (حاجی شدن) و مصونیت یافتن از آسیب پذیری های روانی و اجتماعی، انسان باید آنگاه که لباس بی نشان احرام بر تن می کند و تیرگی ها را زدوده، با سپیدی همراه می شود، مقابله و مبارزه با آفت های شخصیت متعادل و متعالی را تمرین و تجربه کند، آنکه می خواهد (حاجی) شود، باید: ـ از خودبینی و خودآرایی پرهیز کند(5). ـ از راحت طلبی و عافیت جویی به دور باشد(6).

ـ از خود آزاری و دیگرآزاری اجتناب ورزد(7) ـ از اندیشه تخریب و تهاجم و پرخاشگری آزاد باشد(8). ـ از خود ارضایی و غلیان هوس ها و کشش های جنسی رها باشد(9). ـ از تفاخر و برتری طلبی و خودبزرگ بینی مبرّا باشد(10). ـ از زبان و رفتار تظاهر و تزویر و تحقیر و توهین جدا باشد(11). چرا که غالب بودن این ویژگی ها در زندگی فردی و اجتماعی، اصلی ترین آفات رشد و اساسی ترین آسیب های شخصیت انسان است.

و (حاجی) کسی است که با تمرین وافی در وادی زدودن آفات رشد و استیلا بر کشش های نفسانی و محرک های اجتماعی و تجربه برادری و برابری، صفا و پاکی، مروت و ایثار، زندگی هدفمند و خدا محور، ستیز با شیاطین سرکش نفس و دشمن معنویت، انزجار و تبرّی جستن از مشرکان و ظالمان و طاغیان عصر، آماده قربانی کردن عزیزترین هستی خویش می گردد.

و (حاجی); یعنی مظهر مقاومت در برابر طوفان سرکش نفس، تفسیر درستی و صداقت، تجسم گذشت و ایثار، تبلور محبت و منطق و تجلّی صفا و مروت. پیامبر اکرم می فرماید: « مَنْ حَجّ البَیْتَ فَلَم یرفث و لم یفسق، خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ کَیَوْم وَلَدَتْهُ اُمُّه ». کسی که حج کند و مرتکب زشتی و فسق نگردد، از گناهانش پاک شود چنان که گویی از مادر متولد گردیده است.

خلاصه اینکه: حج نقطه تحول روحی و اخلاقی حاجیان است و بدون شک باید آثار این تحول در اعمال و اخلاق حجگزاران مشهود باشد، چنان که برای تشرف به حج، این ضیافت بزرگ الهی نیز باید آمادگی لازم را از نظر روحی و اخلاقی فراهم آورند.

ضعف های اخلاقی و عملی:

با اینکه به گواهی ناظران و اعتراف دیگران، زائران ما از نظر آراستگی اخلاقی بهترینند و حجگزاری کشورما الگویی آبرومند برای حج است، اما در میان انبوه زائران پاکدل و وارسته و مهذّب، افرادی بوده و هستند که بهر دلیل، از بعد اعتقادی و اخلاقی، علمی و عملی و مقررات شناسی، ضعف و کاستی هایی داشته و دارند که حل آن، راه کارهای عملی خاصی را می طلبد.

این مشکلی است که همیشه وجود داشته و در روایات به طور مکرر از آن سخن به میان آمده است. از جمله روایتی است از حضرت امام باقر و امام صادق (ع) نقل شده که درباره حجگزاران زمانشان (که بسیاری از عمال ظلمه و مخالفان اهلبیت بودند) فرمودند: « ما أکثر الضجیج و اَقَلّ الحجیج »؛ هیاهو و سر و صدا زیاد است اما حجگزار کم.

این گونه روایات درس عبرتی است برای حجگزار که مغرور نباشد و به صرف اینکه به خانه خدا یا حرم نبوی و بقیع و سایر اماکن مشرفه می رود، تصور نکند به حریم کبریایی و قرب خداوندی راه یافته بلکه قبل از هر چیز به شرایط و آداب، اخلاق و معنویات و تحول روحی و عملی بیندیشد، باشد که در زمره زائران واقعیِ خانه خدا در آید و مصداق این شعر نباشد:

به طواف کعبه رفتم به حرم رهم ندادند که تو در برون چه کردی که درون خانه آیی ؟!

مسؤولیت سنگین اخلاقی ما:

با توجه به آنچه به اختصار از نظر گذشت، ضرورت اخلاق و آداب در این هجرت روحانی و سفر الهی، واضحتر از آنست که آن را به شرح و بیان نیاز باشد. این سفر برای بیشتر زائران، در طول عمر تنها یکبار پیش می آید و از دست دادن فرصت کوتاه و زود گذر حج و غفلت از وظایف و مقرّرات و تذکرات، خسارتی است جبران ناپذیر که افزون بر زیان های فردی و تیرگی صفای عبودیت، آثار نامطلوب اجتماعی و مکتبی فراوانی به بار می آورد.

حج مجمع جهانی وجوه مسلمین از همه اقطار عالَم است. در این کنگره عظیم جهانی و بین المللی، ضعف های اخلاقی، به ویژه از ما پیروان اهل بیت (ع) که زیر ذرّه بینِ دوست و دشمن قرار داریم، به سرعت نمایان می شود و تا کرانه های جهان پیش می رود و چهره ای زشت و نامطلوب از شیعه نشان می دهد و سمعه ملّت بزرگ و میهن اسلامی را مخدوش می سازد و اگر خدای ناخواسته یک زائری عملی نامناسب و رفتاری نامطلوب از خود نشان دهد، علاوه بر گناه فردی و ضایع کردن زحمات خود، به حیثیت نظام و تشیع و مکتب والای اهل بیت لطمه زده و دیگران آن را به حساب مذهب و ملت و نظام ما خواهند گذاشت.

در حالی که توصیه امام صادق (ع) است: شما شیعیان مایه آبرو و سربلندی ماباشید و نه موجب سرشکستگی و بدنامی ما; « کُونُوا لَنا زَیْناً وَ لاتَکُونُوا عَلَیْنا شَیْنا » مع الأسف، در میان زائران در گذشته، مواردی از تخلّفات و ضعف های اخلاقی و ندانم کاری هایی دیده شده که با روح حج و شؤون زائر بیت الله سازگار نبوده است.

و این شگفت نیست; چرا که در میان ده ها هزار مرد و زن با تیپ ها و طبقه ها و فرهنگ های مختلف، دانسته و ندانسته اشتباهات و تخلفاتی وجود دارد که باید از پیش در صدد پیشگری و چاره اندیشی برآمد و به حداقل رسانید و اینکار مستلزم ریشه یابی، تعلیم و تربیت و هدایت و توجیه و حتّی گزینش زائر و نظارت دقیق و حساب شده و برنامه ریزی های لازم دیگر از سوی مسئوولان حج، طی ماه های قبل از عزیمت زائر و طول سفر حج و زیارت است، که امر آموزش و توجیه مرحله نخستین آن می باشد.

بدین ترتیب یکی از ضرورت های آموزشی و عملی زائران و راهنمایان و دست اندرکاران این سفر مبارک، آشنایی با اخلاق و آداب اسلامی و حُسن معاشرت با همسفران و برخورد صحیح با دیگر مسلمانان کشورها و مراقبت های دقیق اخلاقی و نظارت و هدایت زائران است که بدون آن این سیر و سلوک معنوی ناقص و کم بهره و بی روح خواهد بود و در بعد اجتماعی نیز عواقب و ضایعات غیر قابل جبرانی به بار خواهد آورد و اینکار حساس، مشارکت دست اندرکاران حج و عمره، به ویژه روحانیان و مدیران گروه ها و نیز همکاری جدی زائران گرامی را طلب می کند.

آثار تربیتی و اخلاقی حج:

قرآن مهمترین هدف انبیای الهی را، تزکیه و اصلاح نفوس بشری دانسته است « یزکّیهم » پیامبر گرامی اسلام، هدف از بعثت خود را به اتمام رساندن کرامت های اخلاقی معرفی می کند « انّما بعثت لأتمّ مکارم الاخلاق » و خود نیز دارای برترین اخلاق ها بوده است.

حج یک برنامه تربیتی است که می تواند با آموزه های جامع و سازنده خود، انسان های نمونه و کاملی بپروراند و درس ها و پیام های اخلاقی فراوانی برای حجگزاران داشته باشد. اگر حج به صورت صحیح و با محتوای دقیق، کامل و واقعی انجام شود، روح انسان را لطیف اراده او را قوی، نفس وی را پاک و منزّه و غرایز طغیانگر او را تعدیل و کنترل می‌کند.

به عنوان نمونه: پرهیز از محرّمات احرام و دقت فراوان در عمل به وظایف شخص محرم، تمرین عملی در راستای ریاضت و طهارت نفس است و باعث می شود شخص در برابر وسوسه های شیطانی و خواسته‌های نفسانی مقاومت کند و این را ذخیره ای برای روزهای آتی قرار دهد مهمترین سفارش امام صادق (ع) به حجگزاران پاکسازی درون و طهارت قلب است؛ چنان که می فرمایند: « اذا اردت الحجّ فَجَرّد قلبک لله تعالی من کل شاغلٍ و حجابِ کُلّ حجاب »(12) ... هر گاه تصمیم به حج گرفتی، دلت را از هر باز دارنده ای تنها برای خدا خالی ساز و از هر مانعی بپرداز ... .

از دیدگاه عالم ربانی بهاری همدانی، شناخت خدا و رسیدن به درجه دوستی و انس با او، جز با تصفیه و پاک نمودن قلب ممکن نیست. از اینجا بود که شارع مقدّس، عبادات را یک نسق نگردانیده؛ بلکه مختلف جعل کرده است؛ زیرا با هر یک از آنها رذیله ای از رذایل، از مکلف زایل می گردد تا با اشتغال به آنها، تصفیه تمام عیار گردد و چون عمل حج مجمع العناوین بود با زیادتی - چه اینکه مشتمل است بر جمله ای از مشاقّ اعمال - که هر یک به نفسه صلاحیت تصفیه نفس را دارد ... و مورث صفای قلب است(13). در اینجا به بخشی از آثار تربیتی و اخلاقی حج اشاره می شود:

آراستن به فضایل و مکارم اخلاقی:

برخورداری از اخلاق سالم و زیباسازی درون، امری است که در سفر روحانی حج قابل دستیابی است. در این سفر، حجگزاران به کسب و تمرین اخلاق خوش در برخورد با دیگران و صبر و پایداری در برابر سختی ها و دشواری ها می پردازند. نفوس خود را به زینت ایثار و خود گذشتگی، عطوفت و مهرورزی، ادب و احترام به دیگران، صداقت و درستی، احسان و انفاق و ... می آرایند. ......................

............................. ............................. ادامه دارد..............................

نویسنده : ناصر دربندی

**آثار و ابعاد اخلاقی، تربیتی حج

http://www.ahl-ul-bayt.org/fa.php/page,21043A43929.html

تاریخ : جمعه 94/7/3 | 12:10 عصر | نویسنده : سیداصغرسعادت میرقدیم لاهیجی | نظر

.: Weblog Themes By Pichak :.

***نسیم معرفت***

**آثار و ابعاد اخلاقی، تربیتی حج

paper | رپورتاژآگهی | فال تاروت چهار کارتیفروش رپورتاژ | بک لینک دائمی

نسیم معرفت

paper | رپورتاژآگهی | فال تاروت چهار کارتی
فروش رپورتاژ | بک لینک دائمی